Katar, obrzęk nosa, silny ból w okolicy zatok — to najpopularniejsze objawy zapalenia zatok. Jakie są jego przyczyny? Jakie leki roślinne można stosować w celu łagodzenia objawów?

Zapalenie zatok, podobnie jak inne infekcje górnych dróg oddechowych, jest najczęściej wywoływane głównie przez wirusy, rzadziej bakterie, bądź grzyby. Obecnie coraz większy nacisk kładzie się również na niezdiagnozowaną lub nieprawidłowo leczoną alergię. Wirusami powodującymi najczęściej zapalenie zatok są rinowirusy, koronawirusy, adenowirusy lub wirus grypy. Infekcja bakteryjna jest zazwyczaj wynikiem kolonizacji zatok przynosowych przez Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae i Moraxella catarrhalis. Natomiast grzybicze zapalenie zatok występuje zazwyczaj u diabetyków oraz pacjentów z obniżoną odpornością — po przeszczepach lub z chorobami szpiku kostnego. Innymi czynnikami ryzyka rozwoju zapalenia zatok są: skrzywienie przegrody nosa, dym papierosowy, zanieczyszczenia środowiska [1,2].

Jakie są objawy zapalenia zatok?

Objawami zapalenia zatok są:

• niedrożność nosa;
• wyciek wydzieliny z nosa, spływającej często po tylnej ścianie gardła;
• osłabienie lub utrata węchu;
• obrzęk tkanek miękkich w okolicach oczu;
• ból głowy;
• ból twarzy i górnych zębów.

Jeśli powyższe objawy ustępują w ciągu 4 tygodni, wówczas mówimy o ostrym zapaleniu zatok. W sytuacji, gdy powyższe symptomy utrzymują się do 12 tygodni, to świadczą one o stanie podostrym. Objawy trwające ponad 12 tygodni oznaczają przewlekłe zapalenie zatok [1-3].

Jakie leki można stosować w zapaleniu zatok?

W przebiegu zapalenia zatok stosuje się przede wszystkim leki przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwgorączkowe, takie jak ibuprofen, czy kwas acetylosalicylowy. W celu udrożnienia nosa można zastosować krople lub spray o działaniu miejscowym — zawierają one ksylometazolinę lub oksymetazolinę. Natomiast w celu usunięcia zalegającej wydzieliny z zatok, stosuje się leki sekretolityczne — w tej roli sprawdzają się m.in. leki pochodzenia naturalnego [3,4].

Surowce roślinne w leczeniu zapalenia zatok

Wśród roślin stosowanych w leczeniu zapalenia zatok, wyróżnia się:

• fiołek alpejski — Cyclamen europaeum

Wyciąg z fiołka alpejskiego obfituje w saponiny, działające na błonę śluzową nosa. Zmniejszają one napięcie powierzchniowe, dzięki czemu ułatwiają usuwanie nadmiaru wydzieliny. Wyciąg z fiołka alpejskiego znajduje się w donosowym wyrobie medycznym Nasodren [4,5].

• eukaliptus gałkowy — Eucalyptus globulus lub eukaliptus promienisty — Eucalyptus radiata 

Głównym związkiem czynnym zawartym w eukaliptusie jest cyneol. Substancja ta ma działanie wykrztuśne, przeciwzapalne i antyseptyczne. Pomaga oczyścić drogi oddechowe z zalegającej wydzieliny. Olejek ten występuje w postaci kapsułek Soledum o statusie leku. Cyneol można wykorzystać także w czystej formie do sporządzania inhalacji parowych [4,6,7].

• pelargonia afrykańska — Pelargonium sidoides 

Pelargonia od lat jest stosowana w leczeniu wspomagającym chorób dróg oddechowych. Jest bogata w taniny, kumaryny, garbniki oraz flawonoidy. Działa bakteriobójczo i wirusobójczo. Ponadto posiada zdolność stymulowania układu odpornościowego. Występuje m.in. w leku Pelafen (tabletki powlekane) i Pelavo Med (roztwór doustny) [4,9].

• goryczka żółta — Gentiana lutea

Korzeń goryczki zawiera sekoirydoidy, inaczej substancje goryczkowe. Działają one sekretolitycznie, a jednocześnie immunostymulujące i przeciwzapalnie. Występuje m.in. w lekach Sinupret tabletki, Sinupret krople, Sinupret Extract tabletki [8].

• Pierwiosnek lekarski — Primula officinalis

W lecznictwie stosowane są kwiaty oraz korzenie pierwiosnka. Zawierają saponiny, które poprzez drażnienie błony śluzowej, powodują zwiększone wydzielanie rzadkiego śluzu. Działają sekretolitycznie oraz przeciwzapalnie. Surowiec ten występuje w lekach Sinupret krople, Sinupret tabletki, Sinupret Extract tabletki, Bronchosol syrop [8].

• Bez czarny — Sambucus nigra

Kwiaty bzu czarnego zawierają przede wszystkim flawonoidy oraz kwasy fenolowe. Stosowane są jako środek napotny, lekko moczopędny, ale również sekretolityczny oraz immunomodulujący. Kwiaty bzu czarnego występują m.in. w następujących lekach: Sinupret krople, Sinupret tabletki.

• Werbena pospolita — Verbena officinalis 

Ziele werbeny działa przeciwzapalnie, bakteriobójczo oraz ściągająco. Może być stosowane również jako środek sekretolityczny w schorzeniach górnych dróg oddechowych. Werbena posiada także właściwości immunomodulujące. Surowiec ten występuje w następujących lekach: Sinupret krople, Sinupret tabletki, Sinupret Extract tabletki [8].

Stosowanie preparatów zawierających powyższe surowce roślinne pomaga złagodzić objawy towarzyszące zapaleniu zatok, a także szybciej uporać się z chorobą. 

Bibliografia:

1. W. J. Fokkens, et al., Europejskie wytyczne na temat zapalenia nosa i zatok przynosowych oraz polipów nosa – EPOS 2012. Wersja kieszonkowa, Otorynolaryngologia 2013.
2. https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-nosa-i-zatok/179617,zapalenie-zatok-przynosowych (dostęp z dnia 18.01.2022)
3. W. Hryniewicz, et al., Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego, Narodowy Program Ochrony Antybiotyków, 2016.
4. D. Passali, et al., Phytoneering: a new way of therapy for rhinosinusitis. Acta Otorhinolaryngol Ital. 2015;35(1):1-8.
5. D. Jurkiewicz, et al., Zastosowanie liofilizowanego wyciągu z bulw Cyclamen europaeum w leczeniu zapalenia zatok przynosowych (ZZP). Otolaryngolog Pol 2016; 70(1):1-9,
6. Charakterystyka produktu leczniczego. Soledum 100mg.
7. D. Szumny, et al., Leki roślinne stosowane w chorobach układu oddechowego, Dent. Med. Probl. 2007,44(4)507–515.
8. Charakterystyka produktu leczniczego. Sinupret.
9. Charakterystyka produktu leczniczego. Pelafen.